Türkiye ve Rusya Dostluğu Hakkında

Türkiye-Rusya ilişkileri, dostluk ve iş birliği temelinde tarih boyunca önemli gelişmeler kaydetmiştir. Kurtuluş Savaşı sırasında Sovyetler Birliği, Türkiye'ye kritik ekonomik ve askeri desteklerde bulundu. Silah, mühimmat ve maddi yardımlar savaşın seyrinde Türkiye'ye önemli avantajlar sağladı. Mustafa Kemal öncülüğünde kurulan Büyük Millet Meclisi 23 Nisan 1920'de Ankara'da açılırken Sovyetlerin desteği de giderek artıyordu. Bu yardımlar Rusya'nın Tuapse, Novorosisk ve Batum limanlarından alınıp Trabzon'a getiriliyor, oradan da Anadolu'daki direnişe gönderiliyordu.

Sovyetler Tarafından Gönderilen İlk Yardım Malzemeleri Şu Şekildeydi:

Sovyetlerin genç Türkiye Cumhuriyeti'ne yardımları 1920-1922 yılları arasında düzenli olarak devam etti. Türk ve Rus kaynaklarında ufak farklılıklar olsa da, Kurtuluş Savaşı süresince Anadolu'ya gönderilen toplam Sovyet yardımı yaklaşık olarak şu şekildedir:

Bunlara ek olarak, 3 Ekim 1921'de Jivo ve Jutkoy adlı iki destroyer Sovyetler Birliği tarafından Trabzon'da Ankara hükümetine hibe edilmiştir.

Türkiye Büyük Millet Meclisi'nin açılmasının hemen ardından, Mustafa Kemal Atatürk, 26 Nisan 1920 tarihinde Sovyetler Birliği'nin kurucusu Vladimir Lenin'e karşılıklı dostluk ve ilişki kurma teklifini içeren bir mektup gönderdi. Sovyet Dışişleri Komiseri Georgi Çiçerin, 3 Haziran 1920 tarihinde mektuba olumlu yanıt vererek diplomatik ilişkilerin başlangıcını sağladı.

İlk Türk büyükelçisi Ali Fuat Cebesoy, 21 Kasım 1920'de Moskova'ya atanırken, ilk Rus diplomat olan Semyon Aralov 15 Aralık 1920'de Ankara'da göreve başladı. Diplomatik ilişkiler, 16 Mart 1921'de imzalanan Moskova Antlaşması ile resmileşti ve dostluk ile kardeşlik ruhuyla pekiştirildi.

1932 yılında Türkiye'ye verilen ve Kayseri ile Nazilli'de tekstil fabrikalarının inşasında kullanılan Sovyet kredisi, ekonomik ilişkileri güçlendiren somut adımlardan biri oldu.

1950'lerden itibaren ilişkiler yeniden ivme kazandı. 1958'de Sovyetler Birliği'nin sağladığı kredi ile Çarova'da cam fabrikası kuruldu. Türkiye, bu yatırımlar sayesinde birçok sektörde kendi kendine yeter hale geldi.

1980'li yıllarda Sovyetler Birliği, Türkiye'ye doğal gaz ihracatına başlayarak ekonomik ilişkileri stratejik boyuta taşıdı. Sovyetler'in dağılmasının ardından Türkiye ile Rusya arasındaki ilişkiler ekonomik, turistik ve kültürel alanlarda derinleşti. 2000'li yıllardan itibaren turizm sektöründeki iş birliği büyük ilerleme kaydetti; Rusya, Türkiye için önemli bir turist kaynağı haline geldi.

Son yıllarda Türkiye Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ve Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin arasındaki samimi ve yapıcı diyalog sayesinde ilişkiler stratejik düzeye yükseldi.

Bugün Türkiye-Rusya ilişkileri; enerji, turizm ve savunma sanayisi gibi alanlarda stratejik projelerle güçlenmektedir. Akkuyu Nükleer Güç Santrali ve TürkAkım Doğal Gaz Boru Hattı gibi projeler, ilişkilerin derinleştiğinin göstergesidir. Bu ilişkiler, karşılıklı güven ortamının güçlendirilmesi ve samimi diyaloğun sürdürülmesi esasına dayanarak gelecekte de güçlü bir şekilde devam edecektir.

Bu vefa duygusunun bir nişanesi olarak, Taksim'deki Cumhuriyet Anıtı'nda Mustafa Kemal, İsmet İnönü ve Fevzi Çakmak'ın yanı sıra iki Sovyet komutanı General Voroşilov ve General Frunze'nin heykelleri de yer almaktadır. Bu heykeller, Mustafa Kemal'in önerisiyle, Türk milletinin Kurtuluş Savaşı'ndaki dostlarını unutmadığını göstermek üzere anıta dahil edilmiştir.

Ülkemizin Moskova'da Büyükelçiliği; Kazan, Novorossisk ve St. Petersburg'da muvazzaf Başkonsoloslukları, Yekaterinburg'da ise Fahri Konsolosluğu bulunmaktadır. Rusya Federasyonu'nun ise Ankara'da Büyükelçiliği; Antalya, İstanbul ve Trabzon'da muvazzaf Başkonsoloslukları; İzmir'de Fahri Konsolosluğu mevcuttur.

Diplomatik İlişkilerin Başlangıcı

İlk Türk büyükelçisi Ali Fuat Cebesoy, Türkiye ile Sovyetler Birliği arasında gelişen dostane ilişkilerin bir yansıması olarak, 21 Kasım 1920 tarihinde Moskova’ya atanmıştır. Bu adım, henüz Türkiye Cumhuriyeti resmen kurulmadan önce, Anadolu’da kurulan yeni yönetimin uluslararası alanda tanınması ve diplomatik ilişkilerin tesis edilmesi yönünde atılan önemli bir diplomatik hamle olmuştur. Aynı şekilde, Sovyetler Birliği de bu sürece karşılık vererek, ilk resmî temsilcisi olan Semyon Aralov’u 15 Aralık 1920’de Ankara’ya büyükelçi olarak göndermiştir. Aralov’un gelişi, Sovyetlerin Ankara Hükûmeti’ni muhatap alma konusundaki kararlılığını ve destekleyici tavrını göstermesi açısından son derece anlamlıdır.

Dostluk ve Tarafsızlık Antlaşması

16 Mart 1921’de Moskova’da imzalanan “Dostluk ve Tarafsızlık Antlaşması”, Türkiye ile Sovyetler Birliği arasındaki diplomatik ilişkilerin başlangıcını simgeler. Antlaşmayı Sovyetler adına Dışişleri Halk Komiseri Georgiy Çiçerin, Türkiye adına ise Ankara Hükûmeti’nin Dışişleri Bakanı Yusuf Kemal Tengirşenk imzalamıştır. Taraflar birbirlerinin sınırlarını tanımış, saldırmazlık ve iç işlerine karışmama ilkelerinde uzlaşmıştır. İki ülke arasında kardeşlik ve dostluğun nişanesi sayılan bu antlaşmanın imza törenine ait fotoğraf, 16 Mart 2011’de, antlaşmanın 90. yıl dönümünde, Rusya eski Devlet Başkanı Dimitri Medvedev tarafından Türkiye Başbakanı Recep Tayyip Erdoğan’a hediye edilmiştir.